Historia ul. Stary Rynek. Jak tu przed laty handlowano

2016-09-02 15:50:52(ost. akt: 2016-09-02 15:58:00)

Autor zdjęcia: archiwum Lech Słodownik

Przy tej ulicy rozpoczęła się bogata historia Elbląga już wkrótce po jego założeniu w 1237 roku. Stary Rynek - dawna nazwa tej ulicy to Markt, czyli Rynek. Dzisiaj główna arteria w staromiejskiej zabudowie i deptak. Poznajcie historię tej ulicy.
Ulica ta zaczyna się przy ul. Świętego Ducha i kończy się przy Bramie Targowej. Gdy w 1773 r. nadano nazwę Nowy Rynek (Neuen Markt) terenom położonym za dawną Bramą Kowalską (dzisiaj Plac Słowiański), ulicę nazwano Starym Rynkiem, czyli Alter Markt. Można powiedzieć że przy tej ulicy rozpoczęła się bogata historia Elbląga już wkrótce po jego założeniu w 1237 r.

Poszczególne tereny leżące przy Rynku miały swoje specyficzne nazwy. Był więc Targ Chlebowy, po niemiecku Brotmarkt, a w języku łacińskim wzmiankowany jako forum panis. Jego nazwa wywodziła się od ław chlebowych, które stały tutaj (w zachodniej części rynku - między ul. Św. Ducha i Mostową) prawdopodobnie już od 1321 r. W ławach chlebowych sprzedawano oczywiście chleb, mąkę i zboże.

We wschodniej części Rynku znajdował się „targ krzakowy”, gdzie prawdopodobnie tak zwani partacze („robiący na stronie” – łac. strona = pars, partis) sprzedawali swoje wyroby. W dokumentach jego nazwa pojawia się jako „Buszmarkt”, a w słynnej elbląskiej Księdze Łąkowej jako „buz market” (1378).

Od ulicy Mostowej do Rybackiej znajdował się natomiast Targ Zielny (Krautmarkt). Tak też nazywano zachodni odcinek Rynku między kościołem Św. Mikołaja i starym ratuszem. Od ulicy Rybackiej w stronę ulicy Bednarskiej (Spieringów) rozciągał się Targ Sienny (Heumarkt), zwany tez po łacinie „forum leni” a w elbląskiej Księdze Łąkowej wzmiankowany w 1378 r. jako „höw market”. Targ Węglowy obejmował natomiast odcinek między ulicą Bednarską i ul. Studzienną. Wzmiankowany jako „forum carbonum”, a po niemiecku nazywał się „Kohlenmarkt”.

Miedzy ul. Studzienną i Bramą Targową rozciągał się Targ Drzewny (Holzmarkt). Handlowano tutaj drewnem. Przejeżdżające Starym Rynkiem chłopskie furmanki z długimi klocami dezorganizowały jednak ruch pieszy na tej ulicy. Z tego powodu od 1776 r. targ drzewny przeniesiono na teren Nowego Rynku, czyli dzisiejszego Placu Słowiańskiego. Przy Starym Rynku, po jego wschodniej stronie, stał pierwszy elbląski ratusz. Składał się z trzech części. Nie jest dokładnie znane, kiedy został wybudowany, prawdopodobnie już w XIII wieku. Po raz pierwszy był wzmiankowany w pewnym dokumencie z 1319 r. jako consistorium praetorium, także curia dominorum civitas. 26 kwietnia 1777 r. od uderzenia pioruna spłonęły trzy wieże kościoła św. Mikołaja. Pożar przeniósł się także na ratusz, który spłonął całkowicie. Resztki ratusza rozebrano i w tym miejscu pobudowano później kamienice mieszkalne o numerach Stary Rynek 43 i 42, a od strony ul. Rzeźnickiej kamienicę nr 20.

Pierwszy staromiejski ratusz został w ramach rewitalizacji Starego Miasta zrekonstruowany i oddany do użytku w 2010 r.

Przy Starym Rynku, między ulicą Sukienniczą i Bramą Targową, znajdował się kiedyś Koński Targ (pherdemarket, rosmarket). Zwieńczenie Starego Rynku od strony północnej stanowi Brama Targowa. Zdobi ją dwustronny zegar, ufundowany przez dawnego elblążanina Ortvina Runde, pierwszego nadburmistrza i prezydenta senatu Hamburga w latach 1997-2001.

Przed Bramą Targową stoi Pomnik Piekarczyka, a w samej Bramie Targowej położona przed kilkoma lata tory tramwajowe – na pamiątkę przebiegającej przez część Starego Rynku i przez bramę linii tramwajowej.

Na rogu Starego Rynku 14 i ulicy Bednarskiej znajdowała się kamienica zwana od połowy XVIII w. Domem Królów (Königshaus). Była to ozdobna kamienica mieszczańska z przedprożem (rozebranym w 1929 r.) i schodami – ozdobionymi kunsztownej roboty kowalskiej balustradą. Imponujący portal wspierał się na dwóch kolumnach doryckich. Jej właścicielami byli tacy znamienici elblążanie jak radca miejski Hans Schissenteuber, sekretarz rady miasta i burmistrz Jakub Roule, Michał Horn, Jakub Kawerau, pochodzący z Dundee w Szkocji burmistrz Elbląga Karl Ernst Ramsay, handlarz suknem Christian G. Ebert, kupiec i radca miejski Abraham Grubnau, czy bardzo bogaci Hans, Izaack i Piotr Spieringowie. Ci ostatni pochodzili z Delft w Niderlandach i odegrali ważną rolę w życiu naszego miasta. Izaack Spiering cieszył się dużym zaufaniem polskiego króla.
W Domu Królów mieszkali podczas pobytów w mieści królowie Polski w czasie zwierzchnictwa Korony nad Elblągiem (1454-1772). W 1773 r. przebywał także król Prus Fryderyk II Wielki.

Przy Starym Rynku 39 i znajdowało się kino przeniesione z ul. Mostowej, między kawiarnią Vaterland i cukiernią Franza Grosza. Wprawdzie nazywało się Zentral – Kino, ale było to najmniejsze kino i z tego powodu nazywano je „Flohkiste” - Pchle Pudło! Jego właścicielką była Berta Hoffmann. W kinie tym, oprócz zwykłych ław dla widzów, były też siedzenia składane. Mimo iż dwa wentylatory wtłaczały tu świeże powietrze, to jednak nieraz podczas projekcji filmu na sali kinowej można było dosłownie „siekierę w powietrzu zawiesić”. A to od jednego czuć było ostrą woń potu i dawno nie zmienianych onuc, drugi najadł się zaś czosnku i lekko bekał a ktoś inny bezceremonialnie „puszczał wiatry”! Bywało, że w tak ekstremalnej sytuacji z pierwszych rzędów podnosił się poirytowany widz i obracając się patrzył na widownię groźnym wzrokiem – sprawcy wprawdzie nie namierzył, ale mniej więcej… czuł kto zepsuł powietrze! Jakby tego było mało, to siedzący z tyłu puszczali w dół robiące hałas puste butelki po piwie, a ostatnie rzędy okupowały zakochane pary i stamtąd też dochodziły określone dźwięki…

Domy mieszkalne przy ulicy Stary Rynek miały od strony zachodniej (od Bramy Targowej do ul. Św. Ducha) numery od 1 do 34, a od strony wschodniej (od ul. Św. Ducha do Bramy Targowej) numery od 35 do 65.
Lech Słodownik