Paweł Rodziewicz odpowiada: Kiedy jestem konsumentem?

W całej Polsce działa około czterystu rzeczników konsumentów. Możemy ich podzielić na dwa rodzaje — powiatowych i miejskich. Rzecznicy działają w ramach struktury samorządu terytorialnego. Stosunek pracy z rzecznikiem nawiązuje starosta, lub w miastach na prawach powiatu — prezydent miasta — to im rzecznicy są bezpośrednio podporządkowani.

Pod względem posiadanych kompetencji rzecznik powiatowy i miejski niczym się od siebie nie różnią. Warto jednak pamiętać o tym, że aby otrzymać pomoc rzecznika konsumentów, należy zwrócić się do tego właściwego naszemu miejscu zamieszkania.

Czym zajmuje się rzecznik konsumentów?

Najogólniej — pomocą prawną w zakresie sporów, jakie mogą wyniknąć na gruncie stosunku konsumenckiego. W szczególności do zadań rzecznika należą m.in. prowadzenie edukacji konsumenckiej, zapewnienie bezpłatnego poradnictwa konsumenckiego i informacji prawnej w zakresie ochrony interesów konsumentów, składanie wniosków w sprawie stanowienia i zmiany przepisów prawa miejscowego w zakresie ochrony interesów konsumentów, występowanie do przedsiębiorców w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów, współdziałanie z właściwymi miejscowo delegaturami Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, organami Inspekcji Handlowej oraz organizacjami konsumenckimi, ewentualne wytaczanie powództw na rzecz konsumentów oraz wstępowanie — za ich zgodą — do toczącego się postępowania w sprawach o ochronę interesów konsumentów czy wytaczanie powództw w sprawie uznania wzorców umów za niedozwolone. Rzecznicy są również oskarżycielami publicznymi w sprawach o wykroczenia na szkodę konsumentów.

Kto jest, a kto nie jest konsumentem?

Dość powszechnie wiadomo, że każdy z nas jest konsumentem. Jednakże okazuje się, że nie w każdych okolicznościach. Należałoby zatem nieco doprecyzować to stwierdzenie.

W świetle polskiego prawa za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Jest to definicja, którą znajdziemy w art. 221 Kodeksu cywilnego.

Aby dokonać skutecznej czynności prawnej, potrzebujemy zatem posiadać przynajmniej częściową zdolność do czynności prawnych. Takiej zdolności nie posiadają osoby poniżej 13. roku życia, a także osoby całkowicie ubezwłasnowolnione.

Konsumentem nie jest również osoba prowadząca działalność gospodarczą, w ramach której dokonuje czynności. Mimo że w sytuacji prawnej tych ostatnich zaszły ostatnio korzystne zmiany i otrzymali dodatkowe uprawnienia o charakterze konsumenckim, w świetle interpretacji przepisów Kodeksu cywilnego oraz uchwały Krajowej Rady Rzeczników Konsumentów z 20 stycznia 2021 roku osoby te nie mogą być uważane za konsumentów i nie przysługuje im instytucjonalna ochrona rzecznika konsumentów.

Aby w pełni zdefiniować pojęcie konsumenta, potrzebujemy jeszcze doprecyzować pojęcie przedsiębiorcy. W art. 4 ustawy Prawo przedsiębiorców znajdziemy najzwięźlejszą definicję, zgodnie z którą przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Nie każdy jednak stosunek prawny osoby fizycznej z osobą prawną lub innym podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą będzie stosunkiem o charakterze konsumenckim. Problemy pojawiają się np. w sytuacji sporów ze spółdzielnią mieszkaniową, której funkcjonowanie tylko częściowo — zgodnie z orzecznictwem — nosi znamiona działalności gospodarczej. Podobnie jest z klubami sportowymi i stowarzyszeniami prowadzącymi działalność gospodarczą. Innego rodzaju problem napotykamy w sytuacji, w której jedną stroną sporu konsumenckiego są: spółka, spółki komunalne, spółki z większościowym udziałem samorządu.

Z racji tego, że kontrolę nad funkcjonowaniem takich spółek sprawuje prezydent miasta — bezpośredni przełożony miejskiego rzecznika konsumentów — dochodzi w tym przypadku do tzw. konfliktu interesów.
W przypadku wątpliwości co do charakteru stosunku prawnego zawsze można skontaktować się ze mną telefonicznie i rozwiać je, otrzymując przy okazji komplet informacji o uprawnieniach, jakie w danym przypadku przysługują. Dane do kontaktu znaleźć można na stronie Urzędu Miejskiego w Elblągu.

W jaki sposób pomagam konsumentom?

Jeśli już mamy pewność, że nasz problem nosi znamiona sporu konsumenckiego, rzecznik konsumentów może przystąpić do działania.

W pierwszej kolejności dokładam wszelkich starań, aby doprowadzić do polubownego zakończenia sporu. Jeśli roszczenie ze strony konsumenta jest zasadne, próbuję nakłonić przedsiębiorcę, aby spełnił je dobrowolnie. W niektórych sprawach zachodzi potrzeba wypracowania kompromisu, który zadowoliłby obie strony. W przypadku braku chęci współpracy ze strony przedsiębiorcy sprawa trafia na drogę postępowania sądowego.

Rzecznik może nie tylko wnosić powództwa, ale także wstępować do już toczących się postępowań. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby strony posiadające pełnomocnika w sprawie wystąpiły o pomoc rzecznika konsumentów. Takie sytuacje również się zdarzają.

Należy dodać, że działania podejmowane przez rzecznika — począwszy od poradnictwa prawnego, przez prowadzenie postępowania polubownego i przygotowywanie pism procesowych, po występowanie przed sądem — są bezpłatne.

Nowy cykl w Dzienniku Elbląskim

W ten sposób pokrótce i tytułem wstępu przybliżyłem, czym zajmuje się miejski rzecznik konsumentów. W przerwach pomiędzy udzielaniem porad, pisaniem pism i wymykaniem się do sądu, staram się również prowadzić różnego rodzaju akcje o charakterze informacyjnym i edukacyjnym. Taki bowiem cel przyświeca niniejszej publikacji, a także kolejnym, opisującym szereg zagadnień, których znajomość może być bardzo przydatna w życiu codziennym.