Misja Skarb i Warmińska Grupa Eksploracyjna znowu w akcji. We Fromborku odkryli XVI-wieczny cyrkiel z czasów Kopernika

Ekipa programu Misja Skarb trafiła do Fromborka na zaproszenie Norberta Ogińskiego, prezesa Warmińskiej Grupy Eksploracyjnej, aby przeprowadzić badanie sondażowe na terenie ogrodów kanonickich we Fromborku.

— W sobotę od rana do wieczora przeprowadzaliśmy badanie georadarem 3D w celu wytypowania i ustalenia anomalii w gruncie na terenie ogrodów kanonicznych. Udało nam się przeskanować 30 arów powierzchni. W nocy z soboty na niedzielę geofizycy opracowali materiał i w niedzielę rano wytypowaliśmy za pomocą GPS miejsce największej anomalii, ponieważ mieliśmy zgodę tylko na jeden wykop sondażowy. W niedzielę około południa w wytypowanym miejscu natrafiliśmy na wejście do podziemi.

Udało nam się wejść do środka. Odkryte podziemia składają się z jednego dużego pomieszczenia z trzema odnogami mniejszych tuneli w dalszych kierunkach. Te tunele są niedrożne, więc dalsza eksploracja była już niemożliwa. Podczas odkopywania z archeologami wejścia do tunelu został odnaleziony cyrkiel z brązu, prawdopodobnie z okresu życia Mikołaja Kopernika — opowiada Norbert Ogiński.

Z Warmińską Grupą Eksploracyjną działała fundacja Misja Skarb, która ma swój program telewizyjny. To fundacja pomogła sfinansować prace związane z odkryciem.

A skąd podejrzenie, że w ogrodach kanonicznych mogą znajdować się podziemia?

— Pamiętam, że gdy miałem 8 lat, w tym miejscu wypasano bydło. Któregoś razu doszło do zarwania się jednego z tuneli. W ciągu kilku następnych dni zostało to zasypane. Jednak gdy było to jeszcze otwarte, zaglądałem tam do środka i zapamiętałem orientacyjną lokalizację tego miejsca i całe to zdarzenie. Cały czas miałem to z tyłu głowy, ale nie mieliśmy środków finansowych, aby przeprowadzić tu eksplorację. Po negocjacjach z różnymi instytucjami udało nam się zdobyć pozwolenia na badania — mówi Norbert Ogiński.

Odnaleziony cyrkiel typu kroczek jest wykonany z brązu i służył do pomiarów astronomicznych, geodezyjnych i kartograficznych.

— Jest datowany na XVI wiek, czyli epokę Mikołaja Kopernika. Oczywiście nie wiemy, czy mógł należeć do niego — przekazał Zorjana Polenik z fromborskiego muzeum.

Muzealnicy liczą, że zabytek zostanie w przyszłości przekazany przez służby konserwatorskie do fromborskich zbiorów. Tamtejsze muzeum ma już bardzo podobny cyrkiel z XVI w., odnaleziony w 2016 roku, również w ogrodach kanonickich. Był on dotychczas najstarszym takim przyrządem wśród eksponatów działu historii astronomii. Ma połączone zawiasem ramiona zakończone ostrzami; na boku jednego z nich widać sygnaturę z rysunkiem gwiazdy w otoku koła.

Według fromborskich muzealników odnaleziony teraz cyrkiel to prawdopodobnie trzeci tego typu XVI-wieczny instrument zachowany w Polsce — pierwszy został odkryty w 2005 roku w północnym dziedzińcu Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Mikołaj Kopernik — pełniący funkcję kanonika warmińskiego — mieszkał we Fromborku przez blisko 30 lat, sprawując posługę i prowadząc obserwacje astronomiczne. Po śmierci w 1543 roku został pochowany w tamtejszej katedrze.

W przylegającym do jego kanonii ogrodzie znajdowało się prawdopodobnie tzw. pavimentum, czyli stanowisko do prowadzenia obserwacji nieba — wypoziomowany podest, na którym astronom stawiał instrumenty pomiarowe. Jednak śladów tego miejsca nie udało się dotychczas odnaleźć.

Warmińska Grupa Eksploracyjna, która przyczyniła się do odkrycia we Fromborku, działa od 2021 roku. Do jej największych osiągnięć należy odnalezienie szczątków samolotu wojskowego, który rozbił się ponad 70 lat temu na terenie powiatu braniewskiego i wieżyczki od czołgu za plażą we Fromborku.

— Miejsc do eksploracji mamy dużo, jednak droga „papirologiczna” do uzyskania pozwolenia jest bardzo długa. Czasem jest to nawet 1,5 roku. Z tego powodu nie jesteśmy w stanie eksplorować nic większego częściej niż raz w roku. Najważniejsza jest zgoda właściciela terenu. W sytuacji gdy właściciel zastanawia się lub nie jest chętny, aby udostępnić nam teren, mamy związane ręce — podsumowuje Norbert Ogiński.

Ewelina Gulińska/ PAP