Skarby wikingów na wystawach w elbląskim muzeum

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu zaprasza na dwie wystawy czasowe: „Złoto wikingów. Skarby a polityka od 1800 r.” oraz „Srebro wikingów. Skarb monet z Truso”, które przybliżą tajemnice wikińskich skarbów i pozwolą zrozumieć fenomen tych niezwykłych znalezisk.

— Otworzyliśmy dwie wystawy czasowe poświęcone wczesnośredniowiecznym skarbom wikińskim. Pierwsza z wystaw poświęcona srebru jest bardzo wciągająca i pokazująca przykład tego jak wygląda to, co określane jest mianem skarbu. My archeolodzy częściej mówimy na to depozyt. Chodzi o celowo włożone monety do ziemi. Zastanawiamy się, jakie były przyczyny deponowania, jak wyglądały tzw. skarby i skąd przybyło to srebro. Druga z wystaw dotyczy złota wikingów, ale nie samych przedmiotów, których użytkownikami byli wikingowie, ale tego, w jaki sposób te zabytki były później wykorzystywane, jakie znaczenia im przypisywano od momentu ich odkrycia. Zwróćmy uwagę na to, że to już samo w sobie jest historią. To wystawa objazdowa, która swój pierwszy przystanek ma w Elblągu. Jest to jedyne miejsce w Polsce, gdzie będzie prezentowana — powiedział podczas wernisażu dr Jakub Jagodziński, kurator wystawy o skarbie z Truso.

Skarb z Truso
Skarb z Truso został odnaleziony podczas badań archeologicznych w 1986 roku, niespełna 10 km od dzisiejszego Elbląga — w miejscu, gdzie we wczesnym średniowieczu istniał wikiński port handlowy. Skarb został ukryty prawdopodobnie w pierwszej połowie IX w. Składa się on z 11 całych monet i pięciu fragmentów. Wszystkie monety pochodzą z Bliskiego Wschodu — najstarsza została wybita przed 628 rokiem, najmłodsza w 814/815 r. 10 monet to dirhemy abbasydzkie, a jedna to drachma sasanidzka, która jako jedyna w tym skarbie ma na awersie portret władcy (takich praktyk zakazano po podboju islamskim) Chosrowa II, który władał Persją w latach 591-628. Jak powiedział dr Jakub Jagodziński, skarb jest świadectwem kontaktów handlowych wikingów, ale też intrygujących praktyk ukrywania przez nich cennych przedmiotów w ziemi. Przypomniał, że wikińscy kupcy wytyczyli szlak określany jako "droga od Waregów do Greków”, który łączył we wczesnym średniowieczu Skandynawię z Konstantynopolem i Bliskim Wschodem.

— To właśnie tym szlakiem do Europy napływało arabskie srebro. Stanowiło ono ekwiwalent za różne towary, ale przede wszystkim za niewolników — dodał.

Według dr. Jagodzińskiego zdeponowanie srebrnych monet w ziemi mogło mieć różne przyczyny. Być może zdecydowały o tym względy pragmatyczne i ukryto je w momencie jakiegoś zagrożenia, ale równie dobrze mogło to mieć związek z praktykami religijnymi, składaniem ofiar bóstwom.

— Możemy się też zastanawiać, czy nie była to jakaś wypadkowa tych hipotez — przyznał muzealnik.

Jak mówił, z badań antropologicznych niektórych kultur wiemy o zwyczaju ceremonialnego niszczenia cennych przedmiotów, co miało być manifestacją wysokiej pozycji lokalnych elit. Jego zdaniem nie można wykluczyć, że niektóre depozyty z epoki wikingów stanowią echo podobnych praktyk. Zaznaczył, że w przypadku skarbu z Truso nie jest również wykluczone, że ktoś mógł go po prostu zgubić.

Słynne znaleziska
Druga z prezentowanych wystaw — objazdowa wystawa "Złoto wikingów. Skarby a polityka od 1800 r.". została wyprodukowana przez berlińskie studio museeon, a jej kuratorkami są prof. Isabelle Dolezalek i Charlotte Wenke. Ekspozycja dotyczy losów dwóch słynnych znalezisk – ważącego 2,5 kg złotego skarbu odkrytego w 1834 roku na farmie Hoen w Norwegii oraz złotej biżuterii odkrytej w latach 1872-74 na wyspie Hiddensee w północnych Niemczech. Według muzealników opowiada ona "nieoczywistą historię", jaką te wikińskie skarby "napisały" już po odkryciu jako zabytki.

— Losy artefaktów splatały się bowiem z wielką polityką, dramatem wojen i próbami zawłaszczenia — podało w opisie wystawy elbląskie muzeum.

Prezentowane na planszach informacje pokazują m.in., jak w poszczególnych epokach była postrzegana kwestia przynależności i własności tych skarbów, a także tego, czy stanowią one dziedzictwo regionalne, narodowe, czy ogólnoeuropejskie.

Wystawy "Srebro wikingów. Skarb monet z Truso" oraz "Złoto wikingów. Skarby a polityka od 1800 r." będą prezentowane do 11 marca 2025 roku w budynku dawnego Gimnazjum Elbląskiego.

Srebro wikingów. Monety Orientu w skarbie z Truso
We wczesnym średniowieczu na terenie dzisiejszej Polski, 10 km od Elbląga funkcjonowało Truso – wikiński port handlowy. Odkryto tam ponad 14 tysięcy zabytków wydzielonych, ponad 257 tysięcy zabytków masowych, ale tylko jeden skarb. Jego odkrycia dokonano niemal 40 lat temu, ale dopiero teraz skarb z Truso został zaprezentowany na osobnej wystawie. Choć w porównaniu ze skarbami z Hiddensee czy Hoen depozyt z Truso jest raczej skromny, to kryje się za nim niezwykła historia. Zbiór 11 monet całych i 5 fragmentów stanowi wspaniałe świadectwo dalekosiężnych kontaktów handlowych wikingów oraz zagadkowych praktyk ukrywania cennych przedmiotów w ziemi.

EG/ PAP