Stanisław Gierszewski i pierwsza monografia Elbląga

Stanisław Gierszewski był polskim historykiem, profesorem Uniwersytetu Gdańskiego i znawcą dziejów Polski i Pomorza Nadwiślańskiego. Urodził się 28 sierpnia 1929 r. w Czarnowie koło Chojnic, gdzie spędził dzieciństwo i lata okupacji. Jego ojciec Józef – nauczyciel z zawodu – był w czasie okupacji komendantem naczelnym Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”.

Po 1945 r. Gierszewski znalazł się w Trójmieście, w Sopocie ukończył Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego, a następnie gdańską Wyższą Szkołę Pedagogiczną. W 1952 r. uzyskał magisterium na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, w 1960 r. został doktorem nauk humanistycznych za rozprawę „Elbląski przemysł okrętowy w latach 1570-1815”. W 1965 r. habilitował się na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu na podstawie pracy „Struktura gospodarcza i funkcje rynkowe mniejszych miast woj. pomorskiego w XVI i XVII w.”. W 1973 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1980 r. – profesora zwyczajnego.

Gierszewski pracę zawodową rozpoczął w 1950 r. w archiwum państwowym w Gdańsku, w 1955 r. został pracownikiem Zakładu Historii Pomorza Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku, a od 1966 r. do ostatnich dni pracował w Uniwersytecie Gdańskim. Przez wiele lat był tam dyrektorem Instytutu Historii, a w latach 1978-1981 dziekanem Wydziału Humanistycznego UG.

Udzielał się w licznych organizacjach regionalnych, zasiadał w Komitecie Nauk Historycznych i Komitecie Nauk Demograficznych Polskiej Akademii Nauk, a także zajmował się redakcją wielu periodyków. Łącznie był autorem lub współautorem około 190 publikacji. Główny temat jego dociekań stanowiły problemy historii gospodarki morskiej Polski feudalnej oraz dzieje ludności polskiej na Pomorzu, szczególnie w okresie zaboru pruskiego. Był też bardzo związany z historią Elbląga – w 1970 r. ukazała się jego monografia miasta „Elbląg – i teraźniejszość”. W 1988 r. przejął redakcję „Rocznika Elbląskiego”, a ponadto sprawował redakcyjną pieczę nad serią popularnonaukową „Biblioteczka Elbląska”. Zmarł 27 maja 1993 roku w Gdyni.

Polskie badania nad historią Elbląga zaczęły się stosunkowo późno, ponieważ dopiero w latach 60. XX wieku. Monografia „Elbląg. Przeszłość i teraźniejszość” jest więc pierwszym w języku polskim całościowym ujęciem historii Elbląga. Stanisław Gierszewski ukazuje w nim wszechstronny zarys dziejów miasta na przestrzeni wieków: począwszy od najdawniejszego osadnictwa, przez Elbląg średniowieczny, okres II wojny światowej, aż po początek lat 80. (w poszerzonym wydaniu).

Najwięcej miejsca w tej monografii profesor poświęcił okresowi staropolskiemu (1454-1772). Książka zawiera też ponad 150 ilustracji, składających się z licznych zdjęć miasta, dokumentów, znalezisk, jak również rycin i map. Monografia jest oparta o całą dotychczasową literaturę uzupełnioną badaniami własnymi autora. Z pewnością książka może stanowić punkt wyjścia do dalszych badań nad dziejami naszego miasta, które do dziś jest przedmiotem zainteresowań historyków.

Agata Tupaj