Wielkanoc od A do Z. To najważniejszy okres w roku liturgicznym

A jak Alleluja

Alleluja, czyli „chwalmy Pana”. W języku hebrajskim „hallelu jah” oznaczało „wychwalajcie Jah”, a zatem stanowiło także wezwanie do modlitwy, której celem było uwielbienie Boga. Najbardziej uroczyście „alleluja” wybrzmiewa właśnie w Wielką Sobotę, w czasie wieczornej liturgii, podczas której oznajmia się światu, że Jezus zmartwychwstał.

B jak Baranek

Baranek, kojarzący się z łagodnością i pokorą, był przez wieki zwierzęciem składanym w ofierze. W symbolice wielkanocnej uosabia on Chrystusa, który poświęcił swoje życie za ludzkość. W polskiej tradycji baranek, jako nieodłączny element świąt, pojawia się od kilku wieków. Bardzo często wykonywany jest z marcepanu lub masła i dołączany do koszyka ze święconką.

D jak Dzwony

Choć na co dzień nieodzownie kojarzą się one z budynkami kościołów, milkną na czas od Wielkiego Czwartku aż do wieczora w Wielką Sobotę. W tym czasie nie używa się też innych instrumentów, czyli np. kościelnych organów. Na nowo rozbrzmiewają dopiero wówczas, gdy ksiądz oznajmi zmartwychwstanie Chrystusa.

F jak Fiolet

W tym kolorze szat liturgicznych występują księża przez cały okres wielkiego postu. Kiedy ten okres się kończy, kapłani prowadzą msze w złotych szatach.

G jak Grób Pański

Przez wieki przyzwyczailiśmy się do tradycji przygotowywania grobów Pańskich w kościołach. Pojawiają się one w świątyniach w Wielki Piątek i towarzyszą liturgiom Triduum Paschalnego. W wielu parafiach nadal podtrzymywany jest też zwyczaj ciągłej warty sprawowanej przy takim symbolicznym grobie. Zdarza się np., że pełnią ją parafianie albo strażacy. Tymczasem Bazylika Grobu Pańskiego, będąca celem wielu pielgrzymek, znajduje się w Jerozolimie. Powstała w miejscu, gdzie, według przekazów biblijnych, miało zostać w grocie złożone ciało Jezusa. Bazylika Grobu Świętego jest wspólną własnością różnych wyznań: katolików, Ormian i Greków. Cztery lata temu, po raz pierwszy od wielu stuleci, naukowcy otworzyli Grób Pański.

H jak Hałas

Robiły go drewniane kołatki, z którymi dawniej, bo teraz ten zwyczaj jest już coraz rzadziej praktykowany, biegali chłopcy w Wielki Piątek. Miał to być znak żałoby po śmierci Jezusa Chrystusa. Kołatki zastępują też ministranckie dzwonki w czasie, kiedy milczą dzwony i instrumenty.

J jak Jajko

Jajko jest symbolem życia, które się odradza, więc doskonale współgra ze zmartwychwstaniem Chrystusa. Jajka nie może więc zabraknąć ani w koszyku ze święconką, ani na stole podczas wielkanocnego śniadania. Od wieków praktykowany jest też zwyczaj ozdabiania jajek wielkanocnych.

K jak Koszyk ze święconką

W tradycyjnym koszyku z pokarmami przygotowanymi do poświęcenia w Wielką Sobotę znajdują się jajka, wędlina lub kiełbasa, chleb (kojarzący się m.in. z ciałem Chrystusa) i sól, która jest symbolem ochrony przed zepsuciem, a więc i przed grzechem. Zdarza się, że w koszyczku pojawia się też fragment wielkanocnego ciasta (najczęściej babki) albo cukrowy baranek. Choć obrzęd święcenia pokarmów sięga aż VIII wieku, w Polsce przyjął się dopiero w XIV stuleciu. Co ciekawe, na Warmii i Mazurach aż do 1945 roku nie był on praktykowany.

L jak Lany poniedziałek

Poniedziałek Wielkanocny łączy się w naszej tradycji ze zwyczajem śmigusa-dyngusa, który ma swoje korzenie w ludowych zwyczajach słowiańskich, a który dopiero wtórnie został połączony z obchodami świąt wielkanocnych. Tego dnia polewamy się wodą. Słowianie wierzyli, że sprzyja to płodności, a chrześcijaństwo wolało nadać temu zwyczajowi sens metaforycznego oczyszczania się z grzechu.

O jak Ogrójec

Miejsce, w którym Jezus modlił się ostatniej nocy przed pojmaniem. Ewangeliści nazywają je Getsemani. Była to plantacja oliwek, stąd właśnie spolszczona nazwa: Ogród Oliwny. Aktualnie w Getsemani znajduje się kilka sanktuariów chrześcijańskich.

R jak Rezurekcja

Dawniej takie uroczyste nabożeństwo odprawiano o północy z soboty na niedzielę. Po jakimś czasie jednak na popularności zaczęła zyskiwać niedzielna msza poranna poprzedzona procesją wokół kościoła.

Ś jak Śniadanie

Tak jak Boże Narodzenie kojarzy się z rodzinną kolacją, tak nieodłącznym elementem Wielkanocy jest śniadanie, do którego zasiadamy w niedzielę rano. W wielu domach domownicy dzielą się jajkiem i składają sobie życzenia, a następnie zjadają, podzielone między siebie, poświęcone wcześniej pokarmy. W czasie śniadania na stole pojawiają się tradycyjne potrawy: jajka, barszcz lub żurek, chrzan, biała kiełbasa. Wśród słodkości dominują babki i mazurki.

U jak Ukrzyżowanie

Decyzję o ukrzyżowaniu Chrystusa wydał Poncjusz Piłat, ale wiele wskazuje na to, że zrobiło to wbrew własnym przekonaniom, stąd też wykonał symboliczny gest umycia rąk. Ukrzyżowanie Jezusa poprzedziła tzw. droga krzyżowa, bo Jezus został zmuszony do zaniesienia krzyża, na którym miał zawisnąć. W czasie swojego konania Chrystus wypowiedział zaledwie siedem, odnotowanych przez ewangelistów, zdań. Wśród nich zarówno te najbardziej chyba przejmujące: „Eli, Eli, lama sabachthani?” („Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?”) oraz „Dokonało się”.

W jak Wieczernik

To tam Jezus zgromadził swoich uczniów w wieczór przed swoim pojmaniem. Z przekazów ewangelicznych wynika, że jeszcze przed wspólną kolacją, Chrystus umył stopy swoim uczniom, prezentując im tym samym wzór pokory i służby. Wieczernik był też miejscem, w którym Jezus ustanowił dwa nowe sakramenty: kapłaństwa i Eucharystii. Wieczernik tradycyjnie utożsamiany jest z przestrzenią sanktuarium zlokalizowanego na Syjonie, ale z ustaleń naukowców wynika, że budynek pochodzi raczej z czasów średniowiecza.

Z jak Zmartwychwstanie

To ono stanowi najważniejszy sens Wielkanocy, w czasie której wspomina się przecież najważniejsze prawdy wiary: mękę, śmierć i właśnie zmartwychwstanie Jezusa. To wypełnienie obietnic znanych jeszcze z zapisów Starego Testamentu. Jak czytamy w liście do Koryntian, „Jeśli Chrystus nie zmartwychwstał, daremne jest nasze nauczanie, próżna jest także wasza wiara”.