Elbląg: Sierp i młot nie znikną tak szybko z wokandy

W piątkowy wieczór 25 lutego 2022 r. — dzień po rozpoczęciu rosyjskiej agresji na Ukrainę — dwóch mężczyzn uszkodziło pamiątkową tablicę postawioną w 1945 r. dla uczczenia „bohaterskiej Armii Czerwonej”. Zniszczenia tablicy dokonano poprzez siłowe usunięcie z niej symbolu sierpa i młota. Dwie kobiety przechodzące w pobliżu dostrzegły moment usuwania radzieckiego znaku. Jedna z nich nagrywała zdarzenie telefonem komórkowym. Po chwili mężczyzn zatrzymała policja; spędzili noc w policyjnym areszcie. We wtorek 6 czerwca w Sądzie Rejonowym w Elblągu odbyła się druga rozprawa związana z usunięciem sierpa i młota z tablicy upamiętniającej „bohaterstwo Armii Czerwonej” znajdującej się przy cmentarzu Żołnierzy Armii Radzieckiej przy ul. Agrykola. Paweł Ż. i Mateusz K. zostali oskarżeni o to, że działając wspólnie i w porozumieniu, znieważyli miejsce upamiętnienia zdarzenia historycznego przez umyślne uszkodzenie tablicy pamiątkowej poprzez uderzanie w nią narzędziami, w wyniku czego uszkodzona została obudowa tablicy. Uszkodzenie tablicy miało pierwotnie spowodować straty w wysokości 600 zł na szkodę Zarządu Zieleni Miejskiej w Elblągu.

Na drugą rozprawę stawili się obaj oskarżeni. Jeden z nich — Mateusz Kosiński, pozwolił mediom na publikację swojego wizerunku oraz pełnych danych osobowych w tej sprawie. Oskarżony przyznał się do usunięcia sierpa i młota, ale oświadczył przed sądem, że nie traktuje tego jako przestępstwo.

Natomiast Paweł Ż. przyznał się do obecności w miejscu zdarzenia i posiadania przy sobie łomu i młota. Nie przyznał się natomiast do uszkodzenia pamiątkowej tablicy. Jak twierdzi, w dniu zdarzenia znalazł się przy tablicy pamiątkowej przy cmentarzu Żołnierzy Armii Radzieckiej przy ul. Agrykola, gdyż uważał, że sierp i młot to symbol śmierci i zniewolenia, który należy usunąć.

Jak się jednak okazało dopiero po przesłuchaniu świadków, prokurator, wywodząc akt oskarżenia przeciwko Pawłowi Ż. i Mateuszowi Kosińskiemu, błędnie wskazała stronę, która miała ponieść szkodę w wyniku zaistniałego czynu. W akcie oskarżenia wskazano Zarząd Zieleni Miejskiej w Elblągu, gdyż cmentarz położony jest na działce należącej do Gminy Miasta Elbląg i jest we władaniu ZZM. Natomiast elementy, które znajdują się na cmentarzu, nie stanowią majątku ZZM i nie pozostają w jego ewidencji.

ZZM jako jednostka budżetowa miasta wykonuje na terenie cmentarza radzieckiego jedynie prace porządkowe. Robi to na podstawie umowy zawartej pomiędzy Urzędem Miejskim w Elblągu a Urzędem Wojewódzkim w Olsztynie w ramach zadań zleconych Gminie Miasta Elbląg. Stroną poszkodowaną w postępowaniu jest zatem Urząd Wojewódzki.

Nie została też realnie wyceniona wartość szkody, którą miało być uszkodzenie tablicy pamiątkowej. Posiłkowano się jedynie zeznaniami świadka — pracownika zarządu Zieleni Miejskiej, który twierdził, że niedługo po publikacjach medialnych na temat zdjęcia sierpa i młota z pamiątkowej tablicy przy ul. Agrykola zgłosiło się do niego dwóch mężczyzn, którzy postanowili zapłacić za naprawę zniszczeń jednej z elbląskich firm kamieniarskich. Takiej naprawy dokonano, jednak ZZM nie jest w posiadaniu żadnych dokumentów związanych z tą naprawą. Oszacowanie strat ma tu istotne znaczenie, bowiem kwota decyduje, czy oskarżeni będą odpowiadać za wykroczenie, czy już za przestępstwo. Pracownik ZZM, mimo 15 lat pracy związanej z zarządzanie cmentarzy, nie umiał podać, z jakiego materiału został wykonany symbol sierpa i młota, choć powszechnie wiadomo, że wykonany był z metalu. Dokumentacja przedstawiająca stan tablicy pamiątkowej przed jej uszkodzeniem będzie więc ważnym dowodem w tej sprawie.

Mateusz Kosiński wnosił o to, aby przesłuchać wicewojewodę warmińsko-mazurskiego, który mógłby odpowiedzieć na pytanie, czy planuje się powrót symbolu sierpa i młota na pamiątkową tablicę. Prowadząca sprawę sędzia Katarzyna Styś oddaliła jednak ten wniosek, twierdząc, że nie to jest przedmiotem postępowania. I przypomniała, że w toczącej się sprawie chodzi o to, czy oskarżeni dopuścili się znieważenia miejsca upamiętnienia zdarzenia historycznego oraz o oszacowanie wyrządzonych szkód materialnych.

Obrońca oskarżonych wniósł o to, aby zbadać, czy miejsce, w którym ulokowana jest tablica pamiątkowa, na pewno jest miejscem upamiętnienia zdarzenia historycznego. W tym celu złożył do IPN-u wniosek o wydanie opinii w tej sprawie.

— Chcemy wiedzieć, jakie naprawdę jest przesłanie tej tablicy, co ona rzeczywiście upamiętnia i czy jest to zgodne z faktami historycznymi — argumentował obrońca.

Następną rozprawę wyznaczono na 4 września.

Według ewidencji grobów i cmentarzy wojennych na terenie cmentarza komunalnego przy ul. Agrykola w Elblągu znajduje się kwatera poległych żołnierzy z okresu II wojny światowej i okresu powojennego, zlokalizowana w kwaterze V, mogiła zbiorowa jeńców polskich z okresu II wojny światowej, zlokalizowana w kwaterze nr III oraz cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej z II wojny światowej. Przed wejściem na cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej przy ul. Agrykola umieszczono płytę informacyjną. W górnym lewym rogu płyty znajdował się metalowy sierp i młot (usunięty 25 lutego 2022 r. przez Mateusza Kosińskiego i Pawła Ż.), a na powierzchni płyty znajduje się napis o treści: „Tu spoczywają bohaterscy żołnierze Armii Radzieckiej 2giego frontu białoruskiego 5tej armii pancernej i 2giej armii uderzeniowej, którzy polegli w walce o wyzwolenie Elbląga”. Centralne miejsce Cmentarza Żołnierzy Armii Radzieckiej to Pomnik Wdzięczności. W górnej części pomnika umieszczone godło Związku Radzieckiego oraz pięcioramienną czerwoną gwiazdę i datę 1945. Na cmentarzu pochowano ponad 2,7 tysiąca osób.

— Symbole umieszczone na pomniku górują nad sąsiadującym cmentarzem komunalnym przy ul. Agrykola w Elblągu. Na sąsiadującym z pomnikiem cmentarzu komunalnym znajdują się m.in. kwatery polskich żołnierzy poległych w obronie niepodległej Polski, groby walczących o niepodległość Polski, tych, którzy zginęli w walce z totalitaryzmem komunistycznym, oraz prześladowanych i zesłanych na Sybir. Obecność symboli totalitaryzmu na sąsiadującej z cmentarzem komunalnym działce jest szczególnie przykra dla polskich weteranów — zauważył w ubiegłym roku Paweł Kowszyński, elbląski radny.

Zgodnie z art. 5a ustawy z dnia 28 marca 1933 o grobach i cmentarzach wojennych sprawy dotyczące cmentarzy wojennych należą do zakresu działania wojewody.

— W przypadku cmentarzy nie obowiązuje ustawa z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu i innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki. Pomnik z zamieszczonym znakiem sierpa i młota oraz tablice pamiątkowe znajdujące się na cmentarzu żołnierzy Armii Czerwonej w Elblągu stanowią element wyposażenia tego cmentarza i są wyłączone spod regulacji wspomnianej ustawy. W ogólnej opinii Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej należy usuwać z cmentarzy wojennych oraz z przestrzeni publicznej propagandowych nic niewnoszących napisów oraz innych elementów, zwłaszcza umieszczonych na pomnikach i akcentach centralnych. Na cmentarzach radzieckich wskazane jest dążenie do eliminowania emblematów sierpa i młota jako symboli ustroju komunistycznego i totalitarnego państwa ZSRR. Wskazane jest również aktualizowanie treści napisów znajdujących się na centralnych pomnikach — przekazał w marcu ubiegłego roku wicewojewoda Artur Chojecki.

W opinii Biura Upamiętnienia Walk i Męczeństwa IPN w sprawie symboli i treści znajdujących się na pomniku i tablicy przy ul. Agrykola w Elblągu wydanej w kwietniu ubiegłego roku na wniosek radnego Pawła Kowszyńskiego z pomnika należałoby usunąć emblemat „sierpa i młota” jako symbol ustroju komunistycznego oraz datę „1945”, a także dokonać wymiany kontrowersyjnych treści napisów znajdujących się na pomniku. W przytoczonej opinii stwierdzono, że na tablicy należy wyryć mały symbol gwiazdy bez barwienia i złocenia stanowiący wyłącznie symbol przynależności żołnierzy do formacji wojskowej z ówczesnego okresu.

— Wyrycie małego symbolu gwiazdy na tablicy w opinii IPN pozwala na usunięcie czerwonej gwiazdy ze zwieńczenia pomnika — mówi radny Kowszyński.

W ostatnich latach — przypomnijmy — na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, na kwaterze żołnierzy Armii Czerwonej w Pieniężnie oraz na cmentarzu wojennym w Braniewie, przeredagowano treść napisów pamiątkowych i usunięto z pomników niepożądane znaki. Należy pamiętać, że dokonywanie zmian na grobach i cmentarzach wojennych wymaga uzyskania zezwolenia wojewody, a także opinii IPN.