Leksykon fotografów: Prekursorzy fotografii w dawnym Elblągu

W Elblągu pierwsze samodzielnie wykonane dagerotypie pokazał Friedrich Rudolf Rhode latem 1843 roku. Będąc aptekarzem, posiadał wiedzę z zakresu chemii, miał także możliwości zdobycia potrzebnych preparatów. Prawdopodobnie zlecił wykonanie aparatu miejscowym stolarzom, według opublikowanych i dostępnych rysunków Daguerra. Na pewno zapoznał się z nowinkami technicznymi dr Ludwika Walesrode drukowanymi w Elbinger Anzeiger. Możliwe, że studiował książkę sprowadzoną do Elbląga już w 1839 roku przez późniejszego fotografa Friedricha Levina. W pracy tej o tytule "Die Kunst in wenigen Augenblicken" ("Sztuka w paru sekundach"), oprócz opisu procesu wykonania dagerotypu, dołączono posrebrzaną płytkę. W księgarni Levina można było zaopatrzyć się w potrzebne do wyrobu dagerotypu akcesoria. Aptekarz Rhode mógł więc przystąpić do pracy już we wrześniu 1839 roku.

Początkowo mógł się uczyć wykonywania dagerotypów na licznie zamieszkałej w Elblągu rodzinie. Jego prace nad dagerotypami musiały być dobrze znane w Elblągu, bo po wielu latach w 1871 roku wymieniony został jako jedyny i pierwszy elblążanin, który opanował sztukę dagerotypowania. Niestety nie zachowały się żadne jego dagerotypy i chociaż krótki opis czy były to portrety, czy krajobrazy.
Później w Elblągu wykonywali dagerotypy także Berkowski, Wallnau i Völkner (C. F. Rhode, "Der Elbinger Kreis topographischer, historischer und statistischer hinsicht", Danzig, 1871, s. 449).

Friedrich Rudolf Rhode urodził się w Elblągu 22 grudnia 1811 roku. Rodzicami jego byli kupiec ziół i przypraw Carl Christof i Dorota z domu Gerner. Nie był jedynym dzieckiem tej pary, posiadał jeszcze trzech braci, którzy także mieszkali w Elblągu. Jeden z nich — Christof Eduard był kapłanem.

Rudolf Rhode ożenił się w Berlinie w 1856 roku z wdową Emilią Louise Zimmer z domu Weber.

W 1869 roku już nie żył. Wiemy to z akt kościelnych, gdzie wzmiankowany jest ślub jego adoptowanej córki Emmy Anny. Z tego aktu dowiadujemy się, że ojcem jest nieżyjący aptekarz Friedrich Rudolf Rhode mieszkający niegdyś na obrzeżach Berlina (Ancestry z dnia 14.11.2021, APG Gdańsk, Karta meldunkowa: Fryderyk Rudolf Rhode).

Berlińczyk C. E. Lehmann był pierwszym dagerotypistą, który odwiedził miasto Elbląg. W Berlinie fotografów o tym nazwisku było kilku, ale tylko tego fotografa można brać pod uwagę, bo lata jego działalności przypadają na 1843-1845. W Berlinie miał atelier na Friedrich Strasse 229.

Dnia 11 maja 1844 roku na pięć dni, jak pisze w swoim ogłoszeniu, odwiedził Elbląg.

W Elblągu, przy Friedrich Wilhelm Platz, a obecnym Placu Słowiańskim, w Hotelu Berlin wynajął pokój numer 9 i tam przyjmował swoich klientów.

W Elbinger Anzeigen czytamy: „[...] poprzez to, że otrzymałem wszechstronne wykształcenie w tym zawodzie, a posiadanie doskonałych aparatów umożliwia mi tworzenie obrazów, które oddają wyjątkową ostrość i jednocześnie miękkość postaci. Wykonuję ujęcia rodzinne, od 3 do 11 osób, potrzebuję na to mniej jak jedną minutę, przy czym każdy kontur jest niezwykle wyraźny. Próby portretów można u nas wcześniej obejrzeć. Wynalazłem lepszą metodę dagerotypowania, bez światła słonecznego wykonuję doskonałe portrety. Metoda ta pozwala mi na odwiedziny państwa mieszkań i tam sporządzenia dagerotypii. Jednocześnie udzielam lekcji w dagerotypowaniu” (Elbinger Anzeigen, 1844, nr 38 z 11 V, s. 7).

Przypuszczalnie kilku Elblążan skorzystało z tej ostatniej możliwości nauczenia się wykonywania portretów. Ogłoszenie to ukazało się tylko jeden raz w gazecie. Możemy domniemywać, że pan Lehmann po krótkim pobycie w Elblągu wyruszył w dalszą „fotograficzną” wędrówkę.

Pozostałe działające w dawnym Elblągu zakłady fotograficzne prezentowane będą według kolejności alfabetycznej:

Bach (1860)
W Neuer Elbinger Anzeigen ukazało się ogłoszenie dnia 17 marca 1860 roku, że przy Alter Markt 47 (Stary Rynek) otwarte jest atelier fotograficzne. Fotograf reklamował swoje usługi: „[...] wykonuję fotografie na papierze, szkle, płótnie woskowanym i to przy niskich cenach”. Ogłoszenie to ukazało się w gazecie jeden raz. W Elblągu w 1857 roku działało wydawnictwo litograficzne J. G. Bacha. Wiemy, że litografowie często zajmowali się zawodowo fotografią.

Prawdopodobnym jest, że to on dał ogłoszenie prasowe, bo nie wzmiankuje tamże, że przybył do Elbląga, tylko że fotografuje pod tym adresem.

Ballerstädt Adalbert Richard (1869)
Adalbert Ballerstädt urodził się 19 stycznia 1833 roku w Oliwie 26. W młodości uczył się zawodu cieśli. We wrześniu 1856 roku cała rodzina przeprowadziła się do Gdańska, gdzie ojciec Adalberta otworzył sklep. Można domniemywać, że młody Adalbert Richard pomagał ojcu w sklepie, ale już po niedługim czasie zatrudnił się, jako retuszer w zakładzie fotograficznym. W książce adresowej Gdańska z 1858 roku przed nazwiskiem Ballerstädt wpisano mu już zawód malarza.

W miejscowych gazetach reklamował swoje atelier fotograficzne znajdujące się na Melzergasse 5 (ul. Słodowników). W maju i czerwcu 1869 roku nadworny fotograf z Gdańska Adalbert Ballerstädt odwiedził Elbląg, gdzie fotografował miasto i okolice. Przyjmował także indywidualne zamówienia na zdjęcia budynków. Wcześniejsze zgłoszenia wizyty u fotografa przyjmowali pracownicy księgarni Neumann-Hartmann. Już pod koniec maja 1869 roku sprzedawał 12 ujęć miasta Elbląga. Jak możemy przeczytać w miejscowej gazecie: ”[...] Zdjęcia są bardzo dobrze wykonane, w każdym razie najlepsze, jakie dotychczas widziano z Elbląga”.

W czerwcu tegoż roku wydano Album z Elbląga, całość kosztowała 4 talary. Natomiast pojedyncze zdjęcia można było kupić za 12,5 sgr. Album wielkości carte de visite kosztował 2 talary, pojedyncze zdjęcia 6 sgr. Ballerstädt wykonał ujęcie restauracji Winnica — wielkość gabinetowa za 12,5, a wizytowe za 6 sgr. 29. Był to jego jedyny pobyt w Elblągu.

Leksykon Fotografów stworzony przez Danutę Thiel-Melerską dostępny jest na stronie internetowej www.fotorevers.eu, gdzie znaleźć można informacje na temat działalności fotografów i ich atelier w latach 1850-1914. Warto śledzić też FB: fotorevers.eu, gdzie publikowane są dawne zdjęcia i ciekawostki na ich temat.

Już jest! Najnowsze wydanie Tygodnika Dziennik Elbląski. Nasza gazeta jest dostępna w sprzedaży przez cały tydzień, zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej.

Dziennik Elbląski znajdziesz w salonach prasowych, sklepach, na pocztach i stacjach Orlen, a także bez wychodzenia z domu na www.kupgazete.pl.

Informacje z Elbląga i powiatu elbląskiego: Bądź na bieżąco z tym, co dzieje się w Twoim regionie.

Kalendarz imprez: Planuj swój wolny czas z naszym kalendarzem imprez, aby nie przegapić żadnej atrakcji, sprawdź najciekawsze wydarzenia w Elblągu.

Wiadomości sportowe: Śledź relacje z wydarzeń sportowych, kibicuj drużynom z Elbląga!

Program TV: Nie przegap ulubionych programów telewizyjnych.

Krzyżówka: Rozwijaj umysł i baw się przy naszej krzyżówce. Ciekawe hasła i zagadki czekają!

Wersja papierowa tygodnika Dziennik Elbląski: W sprzedaży przez cały tydzień w salonach prasowych, sklepach, na pocztach i stacjach Orlen.

Wersja elektroniczna: Dostępna bez wychodzenia z domu na www.kupgazete.pl.

Obserwuj dziennikelblaski.pl i Facebook/Dziennik Elbląski.

KONFERENCJA GOSPODARCZA ELBLĄG'23: RELACJA