Wysoczyzna Elbląska od A do Z 2025: C jak czosnek niedźwiedzi

C jak czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) jest bliskim krewnym czosnku pospolitego (Allium sativum), cebuli zwyczajnej (Allium cepa) i szczypiorku (Allium schoenoprasum). Jak i inne gatunki z rodzaju, czosnek ma znane od wieków właściwości lecznicze.

Gdzie rośnie i jak wygląda czosnek niedźwiedzi?
W cienistych lasach liściastych, na wilgotnych glebach, nad brzegami cieków wodnych, przy źródliskach wiosną i wczesnym latem można napotkać łany czosnku niedźwiedziego. Najpierw widoczne są same zielone liście, potem pojawiają się białe kwiaty. Po przekwitnięciu kwiaty i liście obumierają. Czosnek niedźwiedzi ma zazwyczaj 2 liście odziomkowe, dość szerokie (do 5 cm szerokości) i duże (do 25 cm), o kształcie eliptyczno-lancetowatym. Nie ma kłącza, tylko cebulę, podłużną i wąską, dorastającą do 6 cm długości. Głąbik (czyli pozbawiona liści łodyga) zakończony jest kwiatostanem utworzonym przez 6-krotne, białe kwiaty (zazwyczaj jest ich kilkanaście) zebrane w półkolisty baldach. Kwiatostan przed zakwitnięciem jest osłonięty błoniastą pochwą. Owocem jest pękająca torebka z czarnymi nasionami. Cała roślina dorasta (łącznie z kwiatostanem) do 50 cm wysokości. A skąd nazwa „czosnek niedźwiedzi”? Otóż dziko żyjące zwierzęta, np. dziki czy właśnie niedźwiedzie, chętnie rozkopują ziemię, aby zjeść cebulki czosnku.

Roślina lecznicza i wykorzystywana w kuchni
Jak wszystkie inne gatunki z rodzaju, czosnek ma charakterystyczny zapach. Jest on efektem obecności w roślinie siarczków i wielosiarczków, w tym allicyny, która jest naturalnym fitoncydem, czyli substancją o działaniu grzybo-, bakterio-, pierwotniako- i wirusobójczym. Ponadto liście zawierają witaminy B i C. Z tego też powodu czosnek niedźwiedzi stosowany był z powodzeniem przy szkorbucie. Ma również działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwzakrzepowe, może być stosowany przy zapaleniu żył, nadciśnieniu, wysokim poziomie cholesterolu oraz przy cukrzycy (obniża poziom glukozy we krwi). Czosnek pobudza także apetyt, działa żółciopędnie i poprawia perystaltykę jelit. Z uwagi na obecność fitoncydów jest uznanym środkiem przeciwbakteryjnym i przeciwwirusowym, stosowanym również jako środek przeciwgorączkowy (zawiera również salicynę) w przypadku grypy, przeziębienia, zapalenia oskrzeli czy zatok. Zewnętrznie może być stosowany przy gośćcu, ropiejących ranach czy odleżynach. Czosnkowi niedźwiedziemu przypisuje się także działanie przeciwnowotworowe.

Surowcem lekarskim są liście i całe ziele (liście i kwiaty), zbierane w kwietniu i maju (przed owocowaniem). Rzadko stosuje się cebulki, które z kolei należy zbierać jesienią. Suszone zioła lub preparaty z czosnku można kupić w aptekach, sklepach zielarskich lub ze zdrową żywnością. Czosnek niedźwiedzi jest także rośliną przyprawową: dodaje się go do serów, sałatek, pieczywa, sosów, można też zrobić z niego pesto, zupę albo wykorzystać zamiast kapusty do robienia gołąbków. Można zrobić także z niego nalewkę, stosowaną przy miażdżycy, albo wyciąg olejowy (na zimno bądź na ciepło). Czosnek niedźwiedzi dobrze zastępuje czosnek pospolity. Jako roślina lecznicza czosnek niedźwiedzi jest znany od dawna. Pisali o nim żyjący w I wieku naszej ery Dioskorydes, później żyjący na przełomie VIII i IX wieku Karol Wielki, a następnie w XVI wieku Lonicersus i Matthiolus. Czosnek niedźwiedzi jest również rośliną miododajną.

Czosnek niedźwiedzi pod ochroną
Gatunek ten ma najwięcej stanowisk na południu Polski, w pozostałej części kraju już nie jest tak liczny. Izolowane stanowiska są zagrożone wyginięciem. Populacja rosnąca na Wysoczyźnie Elbląskiej jest jednak bardzo liczna, choć skupiona w jednym rejonie. Czosnek niedźwiedzi został uznany za jeden z gatunków wyróżniających florę Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej. Czosnek niedźwiedzi jest objęty częściową ochroną gatunkową. Oznacza to, że nie można go pozyskiwać z naturalnych stanowisk. Wyjątkiem są tutaj populacje czosnku rosnące w województwach śląskim, małopolskim i karpackim z dużymi obostrzeniami (zbiór tylko ręczny, należy zebrać nie więcej niż 25 proc. populacji z danego stanowiska i nie wolno uszkadzać podziemnych części). Liście czosnku niedźwiedziego można kupić wiosną w sklepach ze zdrową żywnością. W sprzedaży są również nasiona i cebulki, które można wysiać lub wysadzić w ogródku i cieszyć się własnymi zbiorami.

Wysoczyznę Elbląską polecamy zwiedzać przy pomocy aplikacji Kraina Buka. To idealny przewodnik dla wszystkich aktywnych turystów, chcących poznać urokliwe miejsca i zakątki Wysoczyzny Elbląskiej. Aplikacja pokaże najciekawsze miejsca, zabytki, pomniki przyrody i inne okoliczne atrakcje do odkrycia w trakcie urlopu lub wolnego weekendu. Zeskanuj kod QR, by pobrać aplikację na swój telefon.

WYSOCZYZNA ELBLĄSKA OD A DO Z:

WYSOCZYZNA ELBLĄSKA OD A DO Z 2024:

WYSOCZYZNA ELBLĄSKA OD A DO Z 2025: