Turystyczne ABC: Tojad rycerzem leśnych parowów

2023-11-18 12:00:00(ost. akt: 2023-11-17 13:46:47)
Trzmiel na kwiatach tojadu

Trzmiel na kwiatach tojadu

Autor zdjęcia: Zbigniew Zagrodzki

Wędrowca, zabłąkanego późnym latem w głuszy mrocznych, śródleśnych jarów Wysoczyzny Elbląskiej, oczarować niespodziewanie może widok obsypanych błękitnofioletowymi kwiatami wysokich, wiotkich roślin, z gracją pochylających się nad przejrzystymi wodami wartkich, kamienistych strumieni. W tej części cyklu "Wysoczyzna Elbląska od A do Z" bohaterem głównym jest tojad.
Piękne, okazałe kwiaty, skupione w rozpierzchłe kwiatostany, mają osobliwą postać wysokich szyszaków, czyniąc rośliny podobne drużynom rycerzy, strzegącym jakiejś tajemnicy skrytej na dnie zapomnianych parowów. Nadlatują doń zewsząd leśne trzmiele, które w poszukiwaniu nektaru wnikają przez otwarte przyłbice w głąb przedziwnych hełmów.

Z dwunastu rodzimych gatunków tojadów, roślin wybitnie górskich, jedynie opisywany wyżej tojad dzióbaty (Aconitum variegatum) liczniej pojawia się na nizinach, jednakowoż też zazwyczaj w krajobrazie wyżynnym. Stosunkowo duża ilość stanowisk tej dość rzadkiej w skali Polski rośliny znajduje się na obszarze Pobrzeża Gdańskiego i Pojezierza Wschodniopomorskiego.

Tojady kwitnące nad rzeką
Fot. Zbigniew Zagrodzki
Tojady kwitnące nad rzeką


Tojad dzióbaty jest rośliną dorastającą do ponad dwóch metrów wysokości, o wiotkich, łukowatych pędach, pojedynczych lub słabo rozgałęzionych. Liście ma głęboko 5- do 7-dzielnie dłoniasto wcinane, grubo ząbkowane. Korzeń jest bulwiasto zgrubiały.

Na jednym osobniku kwiaty dolne rozwijają się wcześniej niż górne; są wybitnie przedprątne, a więc pręciki dojrzewają wcześniej niż słupki, co chroni kwiat przed samozapyleniem. Zapylenia dokonują różne gatunki trzmieli. Owocem jest wielonasienny mieszek; nasiona są koloru brązowoczarnego z jasnym prążkowaniem, trójkanciaste.

Rycerze leśnych parowów
Trudne jeszcze do odnalezienia w wiosennym runie tojady zaczynają kiełkować na Wysoczyźnie Elbląskiej w pierwszej dekadzie kwietnia. Zawiązki kwiatów na najwyższych roślinach pojawiają się w końcu lipca, a pierwsze kwiaty rozwijają w połowie sierpnia; pełnia kwitnienia przypada na koniec tegoż miesiąca.

Mały przyrodnik
Fot. Zbigniew Zagrodzki
Mały przyrodnik

W ciemnych lasach liściastych szlachetne te rośliny jako jedne z ostatnich żegnają odchodzące lato; na dnie głębokich wąwozów, gdzie dociera najmniej promieni słonecznych, kwitnące osobniki można jeszcze spotkać pod koniec września.

Zasięg tojadu dzióbatego obejmuje Europę Środkową i Południową. Występuje na siedliskach wilgotnych, preferując kamieniste lasy, zarośla i łąki w dolinach rzek górskich i wyżynnych. Rośnie zazwyczaj w niewielkich grupach, czasem jednak tworzy skupienia do kilkudziesięciu osobników. Rośliną często towarzyszącą tojadowi dzióbatemu jest rutewka orlikolistna.

Tojad jest rośliną trującą: zawiera akonitynę, którą stosowano kiedyś jako truciznę nazywaną, z racji podobieństwa działania, „arszenikiem roślinnym”. Ze względu na niszczenie podczas regulacji rzek naturalnych siedlisk tojadu dzióbatego, narażony jest on na wymieranie. W Polsce wszystkie gatunki tojadów objęte są ochroną gatunkową.

Zbigniew Zagrodzki
Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej

Niniejszy artykuł wraz ze zdjęciami ukazał się w 2006 r., w trzecim numerze kwartalnika „Natura – Przyroda Warmii i Mazur”

WYSOCZYZNA ELBLĄSKA OD A DO Z:























Wysoczyznę Elbląską polecamy zwiedzać przy pomocy aplikacji Kraina Buka. To idealny przewodnik dla wszystkich aktywnych turystów, chcących poznać urokliwe miejsca i zakątki Wysoczyzny Elbląskiej. Aplikacja pokaże najciekawsze miejsca, zabytki, pomniki przyrody i inne okoliczne atrakcje do odkrycia w trakcie urlopu lub wolnego weekendu. Zeskanuj kod QR, by pobrać aplikację na swój telefon.