Wysoczyzna Elbląska od A do Z 2024: J jak jaskółki

Rodzina jaskółkowatych (Hirundinidae), do której należą jaskółki, to grupa dość charakterystyczna. Są to małe ptaki wróblowate o długich spiczastych skrzydłach, przystosowane do życia głównie w powietrzu, gdzie szeroko otwartymi dziobkami chwytają owady w szybkim i zwinnym locie. Jaskółki są ptakami migrującymi, spędzającymi zimy w tzw. ciepłych krajach, gdzie odlatują we wrześniu i październiku.

Do Polski wracają w kwietniu lub w maju, zazwyczaj w to samo miejsce, które zajmowały w poprzednim roku. Spośród trzech gatunków jaskółek występujących w Polsce, dwa budują charakterystyczne gniazda z gliny i ziemi zlepionej śliną: dymówka (Hirundo rustica) robi je wewnątrz budynków, natomiast oknówka (Delichion urbicum) – na zewnątrz. Trzecia z polskich jaskółek, brzegówka (Riparia riparia) gniazduje kolonijnie w pionowych piaszczystych lub ziemnych skarpach, np. w żwirowniach i brzegach rzek, w których wykopuje norę lęgową około metrowej długości.

Na terenie Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej stwierdzono obecność wszystkich trzech gatunków jaskółek gniazdujących w naszym kraju. Choć ich wygląd na pierwszy rzut oka jest podobny, istnieje między nimi sporo różnic.

Najbardziej rozpoznawalna z naszych jaskółek – dymówka ma bardzo charakterystyczny, głęboko rozwidlony ogon o bardzo cienkich, wydłużonych skrajnych sterówkach. Grzbiet jej ciała jest czarny, niebiesko połyskujący, spód – płowobiały, a gardło i czoło – krwistoczerwone. W przypadku oknówki wierzch ciała również jest czarny z niebieskim połyskiem, spód biały, ale nie zaobserwujemy krwistoczerwonego gardła ani maski. Ubarwienie upierzenia brzegówki również jest kontrastowe – posiada jasny spód, lecz wierzch jest niepozorny, szarobrązowy. Zarówno u oknówek, jak i brzegówek ogon jest krótki, bez wydłużonych sterówek.

Chociaż mówi się, że „jedna jaskółka wiosny nie czyni”, to można przyjąć, że właśnie pojawienie się tych ptaków zwiastuje wiosenne ocieplenie. Przedstawiciele wszystkich naszych krajowych jaskółek przylatują, gdy wiosna zadomowia się w Polsce na dobre – zazwyczaj w połowie kwietnia.

Jaskółki to nie tylko zwiastunki wiosny, ale są również traktowane jak pogodynki, ponieważ dzięki ich zachowaniu możemy przewidzieć pogodę. Jak mówi mądrość ludowa: gdy jaskółki nisko latają, to znaczy, że będzie padało. Z czego to wynika? Jaskółki chwytają owady w locie. W ciepłe słonecznie dni prądy powietrzne wynoszą owady w górę, z kolei kiedy zbliża się deszcz, zmienia się ciśnienie i wilgotność powietrza, owady nie mogą wzbić się wysoko i szukają schronienia tuż nad ziemią. Jaskółki podążają za owadami, wznosząc się wysoko w górę w słoneczną pogodę albo nurkując w kierunku ziemi, kiedy zbliża się deszcz.

Dymówki i oknówki gniazdują pospolicie na terenach wiejskich i są nieodłącznym elementem wiejskiej kultury i krajobrazu. W czasach gdy wiedza na temat ptasich migracji była ograniczona, wierzono, że dymówki zimują zakopane w mule. Wynika to z faktu, że dymówki, które poza okresem lęgowym często gromadnie nocują w trzcinowiskach, nagle znikały ludziom z oczu i pojawiały się dopiero wiosną.

Jerzyki (Apus apus) to ptaki zbliżone wyglądem do jaskółek, ale w odróżnieniu od nich charakteryzują się ciemnym spodem, jasnym jedynie gardłem, a ich skrzydła są bardziej sierpowate. Jerzyki często latają razem z jaskółkami i tak samo jak one pożywienie łapią w locie. To wszystko sprawia, że bywają ze sobą mylone, choć nie są ze sobą spokrewnione. Jerzyki należą do odrębnej rodziny jerzykowatych (Apodidae). W przeciwieństwie do jaskółek nigdy nie siadają na drutach, gałązkach, również nie zbierają pokarmu ani materiału na gniazdo z ziemi. W zasadzie można powiedzieć, że wszystko potrafią robić w locie, nie wyłączając snu i kopulacji. Jedno z założeń naukowców mówi, że jerzyki śpią tylko jedną półkulą mózgu – w czasie gdy jedna z półkul jest aktywna, druga odpoczywa. W przeciwieństwie do jaskółek, będących nieodłącznym elementem wiejskiego krajobrazu, jerzyki upodobały sobie życie również w miastach. Obecnie praktycznie cała populacja zamieszkuje osiedla ludzkie, gdzie gnieździ się na budynkach, wykorzystując różnego rodzaju otwory.

WYSOCZYZNA ELBLĄSKA OD A DO Z:

Wysoczyznę Elbląską polecamy zwiedzać przy pomocy aplikacji Kraina Buka. To idealny przewodnik dla wszystkich aktywnych turystów, chcących poznać urokliwe miejsca i zakątki Wysoczyzny Elbląskiej. Aplikacja pokaże najciekawsze miejsca, zabytki, pomniki przyrody i inne okoliczne atrakcje do odkrycia w trakcie urlopu lub wolnego weekendu. Zeskanuj kod QR, by pobrać aplikację na swój telefon.