Wysoczyzna Elbląska od A do Z 2024: M jak marzanka wonna

M jak marzanka wonna
Marzanka wonna (Asperula odorata), zwana także przytulią wonną (Galium odoratum), majownikiem, barwicą wonną lub tabaką leśną, to roślina typowa dla cienistych lasów liściastych, zwłaszcza bukowych. Jest gatunkiem wskaźnikowym gleb próchnicznych. To roślina wieloletnia o gładkiej, prosto wzniesionej, czterokanciastej łodydze, na której znajdują się ustawione w okółkach ciemnozielone, cienkie, całobrzegie liście, w kształcie lancetowate lub odwrotnie jajowate, zakończone maleńkim, ostrym koniuszkiem. Liście o długości przeciętnie do 6 cm są ustawione w okółkach po 6 (na dole łodygi) lub 8 (wyżej), brzegi mają szorstkie. Drobne, białe, lejkowate kwiaty, zebrane w kwiatostanach na szczycie rośliny (tzw. baldachogronach), o czterech płatkach kwitną od kwietnia do czerwca. Marzanka jest rośliną owadopylną, zapylają ją głównie muchy, rzadziej pszczołowate, chrząszcze czy motyle. Niewielki dwukomorowy owoc – rozłupnia przypomina kształtem mały, kulisty orzeszek, gęsto pokryty haczykowatymi szczecinkami, które przyczepiają się do sierści zwierząt i w ten sposób są przenoszone na znaczne odległości (między innymi stąd też nazwa rodzajowa: przytulia; inne gatunki przytulii mają też zadziorki na łodydze). Marzanka nie jest wysoka: dorasta do 30 cm. Dzięki kłączom może tworzyć w lasach duże, zwarte łany. Do 2014 roku marzanka wonna była objęta ochroną częściową, obecnie nie podlega ochronie prawnej.

Właściwości lecznicze
Właściwości lecznicze marzanki wonnej były znane już od dawna. Jest to roślina lecznicza, ale i trująca. Zawiera glikozyd kumarynowy, który w trakcie suszenia lub więdnięcia rośliny, przekształca się w kumarynę – związek, który występuje też w trawach (między innymi w turówce wonnej, która służy do aromatyzowania wódki żubrówki) i nadaje przyjemny aromat siana. Kumaryna działa przeciwbólowo, przeciwobrzękowo, rozkurczowo i uspokajająco, a jej pochodne: warfaryna i acenokumarol są stosowane w medycynie jako środki przeciwzakrzepowe. Ziele marzanki (górne 1/3 łodygi z liśćmi i kwiatami) zbiera się na początku i w trakcie kwitnienia – właśnie z uwagi na fakt, iż na początku kwitnienia ma najmniejszą zawartość kumaryny, a po przekwitnięciu – największą. Również dobrze ususzone ziele ma mniej kumaryn niż świeża lub podsuszona roślina. Kumaryna była stosowana także w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i tytoniowym (do aromatyzowania produktów), ale warto wiedzieć, że w większych dawkach jest trująca. Lekkie przedawkowanie objawia się mdłościami, biegunkami, problemy z krzepliwością krwi (np. pojawiają się siniaki) oraz zawrotami i bólami głowy. Nadmierne stosowanie powoduje: marskość wątroby, uszkodzenia nerek i krwawienia wewnętrzne, działa niekorzystnie na układ nerwowy, a także zwiększa ryzyko nowotworów (chociaż jej pochodne stosowane w małych ilościach pomagają w leczeniu raka, bo są toksyczne dla komórek nowotworowych). Trujące właściwości pochodnej kumaryny – bromadiolonu są wykorzystywane w trutkach na szczury (gryzonie są bardzo wrażliwe na kumarynę, dlatego też trzeba uważać, czym karmimy nasze pupile: świnki morskie, czyli kawie, myszy, chomiki itp.). Marzanka wonna jest stosowana w ziołolecznictwie do leczenia schorzeń wątroby i dróg żółciowych, kamicy nerkowej, alergii, reumatyzmu. Działa rozkurczowo, żółciopędnie, moczopędnie, przeciwzapalnie, uspokajająco. Ponieważ zmniejsza napięcie ścianek naczyń krwionośnych, można ją wykorzystać do leczenia żylaków (w tym hemoroidów). Rozkurcza również mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg moczowych. Zewnętrznie może być stosowana do przemywania skóry, aby poprawić jej elastyczność i złagodzić stan zapalny. Polecano ją także przy przeziębieniach i zapaleniu płuc. Z uwagi na właściwości toksyczne naparów z suszonego ziela marzanki nie wolno stosować w większych ilościach ani zbyt długo, maksymalnie do 2 tygodni. Aromat marzanki wonnej jest ceniony u naszych zachodnich sąsiadów. W Niemczech używa się jej do aromatyzowania nalewek, likierów, niektórych gatunków piwa czy tzw. wina majowego. Marzankę dodawano także do środków odstraszających mole, wieszano w izbach i wkładano między pościel, aby nadać jej przyjemny zapach.

WYSOCZYZNA ELBLĄSKA OD A DO Z:

Wysoczyznę Elbląską polecamy zwiedzać przy pomocy aplikacji Kraina Buka. To idealny przewodnik dla wszystkich aktywnych turystów, chcących poznać urokliwe miejsca i zakątki Wysoczyzny Elbląskiej. Aplikacja pokaże najciekawsze miejsca, zabytki, pomniki przyrody i inne okoliczne atrakcje do odkrycia w trakcie urlopu lub wolnego weekendu. Zeskanuj kod QR, by pobrać aplikację na swój telefon.